Sananeqaatsikkut atortussanik pissarsisinnaaneq pisinnaatitaaffiillu 2023

Inuit nunarsuarmi inuunerannut uumassusillit assigiinngisitaarnerat pingaaruteqarpoq. Sananeqaatsikkut assigiinngisitaarneq uumassusillit assigiinngisitaarnerannut pingaaruteqarpoq. Sananeqaatsikkut atortussat tassaapput nunarsuarmi inunnut uumassusilinnullu maannakkut naleqartut imaluunniit naleqalersinnaasut.

Sananeqaatsikkut atortussat assigiiaaratillu amerlanissaat pinngortitami toqqartuisarnermut, nalimmassarnermut ineriartornermullu toqqammaviupput. Taamaattumik nunarsuarmi sananeqaatsikkut atortussanik pissarsisinnaaneq taakkunanngalu atuinikkut iluaqutit naapertuilluartumik naligiissumillu agguataarneqartarnissaat nunani assigiinngitsuni nunanilu tamalaani oqallisigineqartarnerat malittarisassiorneqartarnerilu pingaaruteqarput.

2003-mi Nunat Avannarliit Kalmar Declaration, nunani tamalaani pisussaaffiit nunami atuutilernissaannut tunngatilluguinnersuussutinik aamma sananeqaatsikkut atortussat qanoq Nunani Avannarlerni annertunerusumik suleqatigiiffiusinnaanerannik imalik akueraat. Nunani tamalaani inatsisitigut aalajangersarneqarsimavoq naalagaaffiit sananeqaatsikkut atortussanik namminneq pisinnaatitaaffeqassasut. Kalmarimi Nalunaarut naapertorlugu NordGenimi sananeqaatsikkut atortussat tamarmik Nunani Avannarlerni ataatsimoorussamik aqunneqarput, tamanit tigusiffigineqarsinnaapput tamanullu ammallutik.

Ukiut 50-it sinnerlugit Nunat Avannarliit sananeqaatsikkut atortussat piujuartinnissaannut piujuartitsisumillu atornissaannut qanimut suleqatigiissimapput, 1979-imi ataatsimoorlutik naasussanut sananeqaatsinullu toqqorsivimmik (NordGen- imik) pilersitsinerat angusaanni annertunersaralugu. Nordic Genetic Resources Center (NordGen) 2008-mi sananeqaatsikkut atortussanut ilisimasanik katersuivittut pilersinneqarpoq, peqatigalugulu Nunani Avannarlerni naasussanut sananeqaatsinullu toqqorsivimmik pilersitsisoqarluni. Kalmarimi Nalunaarut Nordgenimi sananeqaatsikkut atortussanut pissarsisinnaanermut pisinnaatitaaffeqarnermullu tunngaviuvoq pingaarutilik.

Kalmarimi Nalunaarutip atuutilersinneqarneraniilli ukiut 20-t ingerlaneranni teknikikkut naalakkersuinikkullu siuariarnerit pissutigalugit Nunat Avannarliit

isummertariaqaleqqissimapput. Tassunga tunngatillugu suliniut “Access and Rights to Genetic Resources: A Nordic Approach (II)” [Sananeqaatsikkut atortussanik pissarsisinnaaneq pisinnaatitaaffeqarnerlu Nunat Avannarliit iliuusaat (II)] Nunani Avannarlerniit sananeqaatsikkut atortussanut paasisimasaqarluartut peqatigalugit pilersinneqarpoq. Suliniut nalunaarummik uannga inerneqarpoq “Access and Rights to Genetic Resources: A Nordic Approach (II)”.

Nunani Avannarlerni Ministerit siunnersuisoqatigiivini Aalisarnermut, Nunalerinermut, Orpippassuaqarnermut, Inuussutissalerinermut, Avatangiisinut Silallu Pissusaanut akisussaasutmakku isumaqatigiissutigaat:

1. erseqqissarpaat sananeqaatsikkut atortussat piujuartitsineq tunngavigalugu ineriartortitsinermi pingaaruteqartut taamaattumillu sananeqaatsikkut atortussat piujuartinneqarnissaat piujuartitsisumillu atorneqarnissaat Nunanut Avannarlernut pingaarutilipilussuusut;

2. Kalmarimi Nalunaarutip 2003-meersup toqqammaviusumik imarisai uppernarseqqippaat kingornalu Nunani Avannarlerni sunniutai nuannaarutigalugit, tassunga tunngatillugu Nordgen immikkut taasariaqarluni;

3. Kalmarimi Nalunaarutip kingorna sananeqaatsikkut atortussanik pissarsisinnaanermut pisinnaatitaaffeqarnermullu tunngatillugu annertuumik ineriartortoqarsimanera maluginiarpaat;

4. sananeqaatsikkut atortussanik atuinikkut iluaqutit Uumassusillit Assigiinngisitaartuunerannut Isumaqatigiissut (Convention on Biological Diversity (CBD)) isumaqatigiissummullu tassunga Nagoyami tapiliussaq (Nagoya Protocol) aamma Naasut sananeqaataasigut atortussat pillugit Nunani Tamalaani isumaqatigiissut (International Plant Treaty) pissarsisinnaanermullu iluaqutinillu avitseqatigiinnermut isumaqatigiissutit naapertuuttut allat naapertorlugit naapertuilluartumik naligiissumillu agguataarneqarnissaasa pingaaruteqassusaat erseqqissarpaat;

5. Naasut sananeqaataasigut atortussat pillugit Nunani Tamalaani isumaqatigiissummi Nunat Arlaliulluni Aaqqissuussaqarnikkut (Multilateral System, MLS) aningaasaqarnikkut aningaasaqarnikkuunngitsorlu iluaqutit annertusisariaqartut miserratiginngilaat aammalu MLS-ip ineriartortinnissaa tapersersorlugu;

6. Nunarsuaq tamakkerlugu Uumassusillit Assigiinngisitaarnerannut Tunngavik pillugu Kunming-Montrealimi Isumaqatigiissut (Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework) aammalu Naalagaaffiit Peqatigiit Uumassusillit Assigiinngisitaartuunnerannut Isumaqatigiissummut atsioqataasimasunik 15- issaanik naapisitsineranni Sananeqaatit pillugit Digitalikkut Paasissutissanit iluaqutinik avitseqatigiittarneq pillugu nunat assigiinngitsut akornanni aaqqissuussamik atuutilersitsisimanerat tigulluarpaat aammalu Nunat Avannarliit tassunga sunniuteqarluartumik malitseqarnissaanut suleqataanissaat kaammattuutigalugu.

7. Nunami inatsisit malillugit, naapertuuttumik siunertaqartumik sunaluunniit eqqarsaatigalugu, sananeqaatsikkut atortussanik ileqqut naapertorlugit pissarsisinnaanermik siunertaqartumik, nunaqavissunik sumiiffinnilu Nunap Inoqqaavinit ilisimaneqartut, ilisimatitsereernikkut akuersissuteqartumillu nunaqavissunik sumiiffinnilu najugaqavissunik peqataatitsinikkut, kikkullu tamarmik isumaqatigiiffigisaanik piumasaqaatitaqartumik ilisimasaat miserratiginngilaat;

8. sananeqaatsikkut atortussanik pissarsisinnaaneq pisinnaatitaaffeqarnerlu pillugit nunani tamalaani inatsisinut, Nunani Avannarlerni sananeqaatsikkut atortussanik pilersuisut atuisullu akornanni ilisimasat eqqumaffigisallu annikitsut maluginiarpaat;

9. suliniut pillugu nalunaarut "Nunani Avannarlerni Sananeqaatsikkut Atortussanik Pissarsisinnaaneq Pisinnaatitaaffeqarnerlu: Nunat Avannarliit Periusaat (II”) tigulluarpaat.

10. NordGenimi naasussat tamarmik, genbankinut allanut sillimmatitut katersat NordGenimi toqqortarineqartut minillugit, Nunani Avannarlerni ataatsimoorussamik aqunneqartut tamanullu ammasumiinnerat uppernarsaqqissagaat;

11. Inuussutissanut Nunalerinermullu Sananeqaatsikkut Atortussat (Genetic Resources for Food and Agriculture) taakkulu piujuartinneqarneri piujuartitsisumillu atorneqarneri pillugit nunarsuarmi politikiliornernut peqataanertik ingerlatiinnassagaat;

12. Naasut sananeqaataasigut atortussat pillugit Nunani Tamalaani isumaqatigiissummi Benefit-sharing Fund-imut tapersersuinissamik kajumissaarissasut aammalu inuussutissanik tunisassiortut tapersersueqataaqqullugit kajumissaassagaat;

13. Naasut sananeqaataasigut atortussat pillugit Nunani Tamalaani isumaqatigiissummi Nunat Arlaliulluni Pissarsisinnaanermut Iluaqutinillu Avitseqatigiinnermut Aaqqissuussinerup siuarsarnissaa tapersersussagaat;

14. Inuussutissanut nunalerinermullu sananeqaatsikkut atortussanik tassungalu atatillugu Sananeqaatit pillugit Digitalikkut Paasissutissanik (DSI-nik) pissarsisinnaatitaaneq eqaallisassagaat, nunani tamalaani pissarsisinnaanermut aaqqissuussat isumaqatigiissutigineqartut aqqutigalugit;

15. sananeqaatsikkut atortussat nujuartat inatsisitigut inissisimaffiisa aalajangersartariaqarnerannut, katersornerannik nalunaarsuisoqartariaqarnerannut, atorsinnaanerannullu malittarisassiortoqartariaqarnerannut Nunat Avannarliit isumaat periusaallu assigiinngitsut akuersaassagaat;

16. qimerloqanngitsunit uumassusilinniillu tappiorannartunit sananeqaatsikkut atortussat piujuartinnissaat piujuartitsisumillu atorneqarnissaat sananeqaatsikkullu atortussanik pissarsisinnaanermik pisinnaatitaaffinnillu ajornartorsiutit pillugit ilisimasaqarnerulernissaq kajumissaarutigissagaat;

17. nunanut pilersuisunut pissarsisinnaanissamut malittarisassat maleruarnissaannut nunat atuisuusut suliniutaannik attassissasut aamma ilisimatuut ingerlatallillu allat, sananeqaatsikkut atortussanik nunanit allaneersunik atuisut suliniutinik taakkunannga annertunerusumik ilisimatitsissasut;

18. nunani tamalaani ineriartortitsinerni sananeqaatsikkut atortussanik Nunani Avannarlerni pilersuisunut atuisunullu erseqqissaassasut, tassunga iluaqutinik avitseqatigiinnermut pisussaaffiit siunertarineqartullu ilanngullugit;

19. sananeqaatsikkut atortussanik pissarsisinnaanermik pisinnaatitaaffinnillu misilittakkanik paarlaasseqatigiittarnermik suleqatigiinneq ingerlatiinnassagaat, assersuutigalugu nunani avannarlerni ataatsimoorussamik suliniutit aqqutigalugit.

20. isumaqatigiissutip atortuulersinnissaanut Nunani Avannarlerni pingaarutilimmik ataatsimut ingerlataqarfiuinnassasoq aammalu atortussat attuumassutillit NordGenimit aqunneqartut Naasut sananeqaataasigut atortussat pillugit Nunani Tamalaani isumaqatigiissummi Nunat Arlaliulluni Aaqqissuussamut ilaassasut;

21. siunertanut tamanut inuussutissanullu narsaatini nunaateqarnermilu taamaallaat atugassat kisiisa pinnagit naasussanik ajornanngitsumik pissarsisinnaatitsissasoq;

22. isumaqatigiissuteqariaaseq ataaseq aqqutigalugu, tassa Naasut sananeqaataasigut atortussat pillugit Nunani Tamalaani isumaqatigiissummi MTA (Atugassanik Nuussinissamut Isumaqatigiissuut) nalinginnaasoq aqqutigalugu, naasussanik pissarsisinnaatitaaneq attatissagaa;

23. naasut sananeqaataasigut atortussat genbankimi toqqortarineqartut eqqarsaatigalugit DSI-nik pissarsisinnaatitsissasoq;

24. atortussanik "Material in Transistion" aqqutigalugu tunniussiniartunut naapertuussorineqarpat tunniussaminnik tamanit pissarsiassanngortitsinissaannik aammalu Naasut sananeqaataasigut atortussat pillugit Nunani Tamalaani isumaqatigiissummi Nunat Arlaliulluni Aaqqissuussamut ilanngunnissaannik kajumissaarissasoq;

25. Nunami naasoqatigiit NordGenimit katersorneqartut aqunneqartullu imaluunniit tunniunneqartut pissarsiarineqariaannaatinnissaat tapersersussagaa, atortullu taakku Nunani Avannarlerni ataatsimoorussamik aqunneqassasut tamanullu ammassasut;

26. naasussat Savalimmiuneersut Kalaallillu Nunaanneersut NordGenimit ajornanngippat naasussanut NordGenimi toqqortaatigineqartunut allanut pissutsit assigalugit qanoq pissarsiarineqartariaqarnersut, aqunneqartariaqarnersut aammalu nassiunneqartariaqarnersut pillugit Savalimmiuni aamma Kalaallit Nunaanni oqartussanik tamatumunnga suliassaqarfilinnik pisortatigoortumik isumaqatigiissuteqarniassasoq;

27. NordGen uumasuutinit sananeqaataasigut atortussanik toqqortaateqarunik, uumasuutit sananeqaataasigut atortussanik inatsisitigut nuna piginnittuusoq piginnittuuginnarnissaa qulakkiissagaa. Isumaqatigiissuteqarnikkut nunamilu aaqqissuussaq aamma/imaluunniit immikkoortoq attuumassutilik naapertorlugu pissarsisinnaatitsisoqassaaq;

28. orpippassuarni sananeqaatsikkut atortussanik NordGenimi toqqortaatigineqartunik nuna piginnittuusoq inatsisitigut piginnittuunera qulakkiissagaa. Atortussat taakku NordGenimit aqunneqassappata, NordGenimi naasussanut allanut tunngatillugu pissutsit assigalugit aqunneqarpata pitsaanerussaaq;

29. Nunani Avannarlerni sananeqaatsikkut atortussanik pissarsisinnaaneq pisinnaatitaaffiillu pillugit attaveqatigiinneq annertusaaffigissagaa;

30. Svalbardimi Nunarsuaq Tamakkerlugu Naasuutinik Toqqortaasivik Norgemi Nunalerinermut Inuussutissanullu Ministeriaqarfik aamma Crop Trust suleqatigalugit Peqataasut akornanni Pingasuulluni Isumaqatigiissut naapertorlugu aqunneqaannassasoq ingerlanneqaannassasorlu.